[1]
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ
Το έθιμο της Βαρβάρας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λαϊκής λατρευτικής παράδοσης της Θράκης, που μεταφέρθηκε σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Κάθε φορά που ξημερώνει η 4η Δεκεμβρίου η μνήμη όλων γυρίζει πίσω σε εκείνα τα κρύα πρωινά που ανοίγαμε τα μάτια μας. Μας περίμεναν τα μπολ με την αχνιστή Βαρβάρα. Το σπίτι μοσχοβολούσε σουσάμι και κανέλα.
Αγία Βαρβάρα
Τη μνήμη της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας τιμά στις 4 Δεκεμβρίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Αγία Βαρβάρα έζησε περί του 3ου αιώνα μ.Χ. και ο πατέρας της Διόσκορος ήταν από τους πιο πλούσιους ειδωλολάτρες της Ηλιουπόλεως. Μοναχοκόρη η Βαρβάρα, διακρινόταν για την ομορφιά του σώματός της, την ευφυΐα και σωφροσύνη της. Η Αγία Βαρβάρα ανακηρύχθηκε ως προστάτις του πυροβολικού (1828 μ.Χ.) και των ορυχείων. Η Αγία Βαρβάρα θεωρείται και προστάτιδα των παιδιών.
Η Αγία Βαρβάρα είναι πολιούχος της Δράμας, της Αργυρούπολης Αττικής και του Ρεθύμνου. Το παραδοσιακό έθιμο με τα Καραβάκια των Ευχών αναβιώνει κάθε χρόνο την παραμονή της Αγίας Βαρβάρας στην Δράμα. Πλήθος ντόπιων και επισκεπτών ρίχνουν αυτοσχέδια καραβάκια τους από ξύλο ή φελιζόλ-φωτισμένα ή μη- στην λίμνη που βρίσκεται στο κέντρο της Δράμας, έχοντας γραμμένα πάνω τους ευχές για υγεία και καλοτυχία. Σύμφωνα με την παράδοση στη θέση της σημερινής λίμνης ήταν η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, όπου οι Οθωμανοί κατακτητές ήθελαν να κτίσουν τζαμί περί το 1380. Ανήμερα όμως της εορτής της Αγίας Βαρβάρας άρχισε να αναβλύζει νερό με αποτέλεσμα να καλυφθεί από νερά η εκκλησία και το σχέδιο των Οθωμανών για τζαμί να εγκαταλειφθεί.
Η σημαντικότερη λαογραφική και πανελλήνια προσφορά προς την Αγία Βαρβάρα είναι τα εορταστικό κολυβόζουμο ή σπερνά. Αλλιώς λέγονται και «Βαρβάρα». Προσφέρονται στην ωραία Αγία για να κρατήσει τα πρόσωπα όλων ωραία και μακριά από τις δυσμορφίες της ευλογιάς. Γι’ αυτό, σύμφωνα με το έθιμο θα φάνε όλοι από τη «Βαρβάρα». Θα μοιράσουν και στους άλλους. Θα έλεγε κανείς μία κοινωνία αμυντικής αλληλεγγύης.
Στη Μικρά Ασία συναντάμε τις μελόπιτες, πανσπερμία, την έκθεση στο τρίστρατο. Όλα αυτά είναι συνδεδεμένα πιο πολύ με την λατρεία της αρχαίας θεάς Εκάτης.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΙΤΑΡΙΟΥ
Οι εκδοχές για το πως ξεκίνησε το έθιμο της Βαρβάρας στη Θράκη είναι πολλές. Υπάρχουν οι απόψεις που λένε ότι σε δύο περιπτώσεις που δηλητηριάστηκε το ψωμί και άλλα τρόφιμα από εχθρούς της χριστιανοσύνης, οπως τους Τούρκους, η επέμβαση της Αγίας Βαρβάρας ήταν άμεση.
Παρουσιάστηκε στον ύπνο κάποιας γυναίκας και προειδοποίησε τους πιστούς να μην φάνε από το δηλητηριασμένο ψωμί. Έπρεπε να βράσουν σιτάρι και ότι άλλο βρισκόταν στα σπίτια εκείνη την περίοδο, συνήθως ξηροί καρποί και αποξηραμένα φρούτα, για να περάσουν τις δύσκολες μέρες του χειμώνα. Έτσι έγινε η πρώτη «Βαρβάρα».
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΘΕΑ ΕΚΑΤΗ
Μια άλλη εκδοχή είναι αυτή που συνδέεται, όπως είπαμε, με τη λατρεία της αρχαίας θεάς, της Εκάτης. Στην αρχαία Θράκη η παραγωγή του σιταριού αποτελούσε βασική οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων. Γιόρταζαν στις αρχές του χειμώνα τα «Εκαταία», προς τιμήν της θεάς Εκάτης.
Αυτή την εποχή οι αποθήκες των σπιτιών ήταν γεμάτες σιτάρι που είχαν θερίσει το καλοκαίρι. Επίσης και άλλα προϊόντα, όπως ξηρά σύκα, σταφίδες, καρύδια κ.λπ., που διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με αυτά τα υλικά παρασκεύαζαν το Εκαταίο Δείπνο. Η «Βαρβάρα» πιθανόν αντικατέστησε το Εκαταίο Δείπνο. Έτσι, το κέρασμα του σιταρένιου αυτού γλυκίσματος γινόταν για να προστατευτεί η σοδειά και να πάει καλά η παραγωγή.
Όποια εκδοχή και αν δεχθεί ο καθένας η ουσία είναι ότι το έθιμο της Βαρβάρας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λαϊκής λατρευτικής παράδοσης της Ελλάδας και συνεχίζεται αδιάκοπα στο πέρασμα των αιώνων.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Στη Θράκη χρησιμοποιούν εννέα είδη για την παρασκευή της Βαρβάρας. Σιτάρι, αμύγδαλα, καρύδια, ρόδια, σταφίδες, κανέλα, σουσάμι, ταχίνι και φρούτα ψιλοκομμένα. Κυρίως μήλα σκληρά. Στην περιοχή της Μακράς Γέφυρας και της Αδριανούπολης για γούρι έριχναν μέσα 3 έως 4 κουκιά και όποιος τα έβρισκε θεωρούνταν καλότυχος.
Η «Βαρβάρα» παρασκευάζονταν την παραμονή της εορτής της Αγίας Βαρβάρας. Μοιράζονταν ανήμερα της γιορτής της πρωί πρωί. Τότε έβλεπες από κάθε σπίτι να βγαίνουν παιδιά, κρατώντας στα χέρια τους από το χερουλάκι τσίγκινα δοχεία με το γλυκό κολυβόζουμο. Να το μοιράζουν στα σπίτια της γειτονιάς. Ήταν εκείνη η μέρα γιορτή για τα παιδιά. Κάθε χρόνο την περίμεναν με μεγάλη χαρά. Διηγούνται με συγκίνηση ακόμη και σήμερα οι μεγαλύτεροι.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΓΙΟΡΤΗ
Η ατμόσφαιρα σε όλο το χωριό ήταν εορταστική. Το σπίτι έπρεπε οπωσδήποτε να λάμπει από καθαριότητα. Να είναι πανέτοιμο να δεχτεί κάθε επισκέπτη. Σε ένα μεγάλο πανηγύρι στην καρδιά του χειμώνα εξελίσσονταν τελικά η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στη Θράκη. Με τη Θρακιώτισσα γυναίκα φορώντας την παραδοσιακή θρακιώτικη φορεσιά να πρωτοστατεί στο όλο σκηνικό.
Επί πλέον, ο λαός μας συνέδεσε την ημέρα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας με τον ερχομό του χειμώνα. Το κρύο όλο και δυναμώνει: «Η Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Άη Σάββας σαβανώνει κι ο Άη Νικόλας παραχώνει». Ή «Αγιά Βαρβάρα μίλησε και Σάββας απεκρίθη, ο Άη Νικόλας έφτασε με χιόνια φορτωμένος».
Για αυτό από τα παλιά χρόνια η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας ήταν το χρονικό σημείο που σταματούσαν οι γεωργικές ασχολίες. Όπως και οι φροντίδες που είχαν σχέση με την καθαριότητα των σπιτιών. Οι μεγάλες νύχτες του Δεκέμβρη, οι γιορτές των Αγίων της εκκλησίας, έδιναν την ευκαιρία στους ανθρώπους να ανταλλάξουν επισκέψεις.
Σήμερα, παραμομή της Αγίας Βαρβάρας, ακολουθούμε το έθιμο και φτιάχνουμε την πεντανόστιμη, μυρωδάτη, θρεπτική «Βαρβάρα», που θα μοσχοβολήσει το πρωινό της 4ης Δεκεμβρίου με κανέλα και σουσάμι!
Εμείς το τηρήσαμε! Η μητέρα μου έφτιαξε την "Βαρβάρα" που θυμάμαι από τα παιδικά μου χρόνια!
[2]
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΣΥΝΤΑΓΗ
Σιτάρι
Σουσάμι (ψημένο και σπασμένο)
9 Φασόλια
9 Ρεβύθια
Σταφίδες
Σύκα
Καρύδια (κοπανισμένα)
Ζάχαρη
Κανέλα
Αλεύρι (καβουρδισμένο)
Νερό
ΕΚΤΕΛΕΣΗ:
Βράζουμε το σιτάρι σε σιγανή φωτιά. Ώσπου να ανοίξει και να χυλώσει. Προσθέτουμε κατά διαστήματα νερό. Σε ένα μικρό κατσαρολάκι βράζουμε τις σταφίδες και τα σύκα με λίγη ζάχαρη. Όταν βράσουν τα ρίχνουμε στο βρασμένο σιτάρι. Διαλύουμε το καβουρδισμένο αλεύρι με λίγο νερό. Το ρίχνουμε και αυτό μέσα. Στη συνέχεια προσθέτουμε σουσάμι και ζάχαρη. Σερβίρουμε, αφού γαρνίρουμε με καρύδια και κανέλα. Η συγκεκριμένη συνταγή είναι από το χωριό Παλιούρι του Έβρου. Και δεν ξεχνάμε να βάλουμε τα ρεβύθια που θα βρούμε στο πορτοφόλι μας...είναι γούρι!