17 Aυγούστου 2025: Παγκόσμια Ημέρα Φάρων.

Η Παγκόσμια Ημέρα Φάρων γιορτάζεται κάθε χρόνο την τρίτη Κυριακή του Αυγούστου. Θεσπίστηκε το 2003, με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης Φαροφυλάκων.

Η παρουσία τους επιβλητική, δεσπόζει στο θαλασσινό τοπίο. Κάποτε με τη «λάμψη» του νυχτερινού «φωτός» τους καθοδηγούσαν τους ναυτικούς σηματοδοτώντας το τέλος ενός ταξιδιού και την επιστροφή στην ασφάλεια της στεριάς.

Πήραν το όνομά τους από το ομώνυμο νησί στον κόλπο της Αλεξάνδρειας, που φιλοξενούσε έναν φωτεινό πύργο, κατασκευασμένο από τον Σώστρατο τον Κνίδιο το 282 π.Χ., ένα από τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου και το πιο υψηλό οικοδόμημα μετά τις πυραμίδες του Χέοπα. Αλλά και ο πυρσός που έφερε στο χέρι του το άγαλμα του θεού Απόλλωνα στο λιμάνι της Ρόδου (3ος π.Χ. αι.) χρησίμευε ως οδηγός για τα πλοία.

Η ελληνιστική ρίζα της λέξης μεταφέρθηκε και σε λατινογενείς γλώσσες και συναντάται μέχρι σήμερα ως phare, farol ή faro.

Συνυφασμένοι με τη ναυτική ζωή και σημείο αναφοράς για τους ανθρώπους της θάλασσας, οι καταγεγραμμένοι πέτρινοι ελληνικοί φάροι και φανοί σήμερα είναι 144, από τους οποίους μόνο οι 58 είναι επανδρωμένοι ή επιτηρούμενοι. Οι περισσότεροι είναι κτισμένοι στα τέλη του 19ου – αρχές 20ου αιώνα, αλλά δυστυχώς παρουσιάζουν σημαντικές ζημιές. Από αυτούς, 46 έχουν χαρακτηρισθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως νεότερα διατηρητέα ιστορικά μνημεία και πολλά ναυτιλιακά ιδρύματα έχουν σταθεί αρωγοί στην προστασία της μοναδικής αρχιτεκτονικής και ομορφιάς τους.

Δεν είναι λίγες οι φορές που η τέχνη και η λογοτεχνία έχουν εμπνευστεί από τη μυστηριακή αύρα που δίνουν οι φάροι στο τοπίο, καθώς η στιβαρή δομή τους έρχεται σε αντίθεση με τον μοναχικό χαρακτήρα τους. Από την άλλη, το «φως» που εκπέμπουν μέσα στη νύχτα ή την ομίχλη συχνά παίρνει έντονα συμβολιστική χροιά για να αποδώσει την ελπίδα, το ασφαλές καταφύγιο, το τέλος μιας επικίνδυνης περιπέτειας.

Στην Ελλάδα, σε κάποιες πόλεις οι υφιστάμενοι φάροι αποτελούν τα σύμβολά τους όπως ο Φάρος της Αλεξανδρούπολης για την Αλεξανδρούπολη, ο Φάρος της Κρανάης για το Γύθειο, ο Φάρος της Πάτρας για την Πάτρα κ.λπ.

Κάθε Φάρος φέρει ιδιαίτερο όνομα -συνήθως της περιοχής εγκατάστασης, και γεωγραφικό στίγμα. Επίσης, ιδιαίτερα στοιχεία εκάστου είναι το ύψος του -της φωτιστικής εστίας του από της μέσης πλήμμης της στάθμης της Θάλασσας, και η περιοδικότητα διαδοχής φωτοβολίας και σκότους. Το τελευταίο αυτό γνώρισμα καλείται χαρακτηριστικό φάρου (characteristic).

Η περίπτωση ύπαρξης δύο φάρων με ίδιο χαρακτηριστικό στην ίδια γεωγραφική περιοχή πρέπει να θεωρείται αποκλεισμένη. Ο απαιτούμενος χρόνος για μια πλήρη επανάληψη του χαρακτηριστικού του Φάρου ονομάζεται περίοδος φάρου.

Η περιοδικότητα φάρου μετριέται σε λεπτά ή δευτερόλεπτα της ώρας. Τα ύψη των φάρων, για λόγους ασφαλείας, μετρούνται συνήθως σε πόδια ή μέτρα και αντιπροσωπεύουν το ύψος της εστίας και όχι όλου του κτίσματος από τη μέση πλήμμη (MHV) της θάλασσας.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία που προσδιορίζουν έκαστο Φάρο καθώς και τις εγκαταστάσεις του  περιλαμβάνονται στους Φαροδείκτες.

Στους ναυτικούς χάρτες, οι Φάροι συμβολίζονται με κόκκινο μικρό κύκλο ή με αστερίσκο συνοδευόμενο με κόκκινο λοβό στη γεωγραφική του θέση.

Η υπηρεσία Φάρων στην Ελλάδα, υπάγεται στο Πολεμικό Ναυτικό. 

Κατά τη διάρκεια της εικοσιπενταετίας 1913-1938, όταν ο Συριανός αντιναύαρχος Στυλιανός Λυκούδης υπηρέτησε ως επικεφαλής της Υπηρεσίας Φάρων, προστέθηκαν στις ελληνικές ακτογραμμές 226 φάροι.

Ο Ερμουπολίτης που αγάπησε τους φάρους και φώτισε τα νερά μας, υπήρξε ο πατέρας του σύγχρονου φαρικού μας δικτύου. 144 πέτρινοι φάροι, αριστουργήματα μιας πολύ ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, προορισμένης να ρίξει φως στο σκοτάδι και να βοηθήσει ανιδιοτελώς τους ναυτικούς, καθώς και να στεγάζει τους φύλακες του φωτός, βρίσκονται σε όλη την επικράτεια.

Κάποιοι βρίσκονται σε μέρη κοσμικά, όπως ο επιβλητικός φάρος της Αλεξανδρούπολης, ή αυτός της Χαλκίδας, μέσα στον αστικό ιστό. Αλλοι δύσκολα εμφανίζονται στον επισκέπτη – ίσως μόνον οι ναυτιλλόμενοι να μπορούν να τους δουν, πλέοντας κάτω από το βλέμμα τους. Η Ασπροπούντα της Φολεγάνδρου απαιτεί περπάτημα, όπως και ο γοητευτικός φάρος στο «τέλος της Ευρώπης», στο ακρωτήρι του Ταινάρου. Και όσοι βρίσκονται σε βραχονησίδες –από τον παραμυθένιο Τουρλίτη της Ανδρου έως τον «βασιλιά» των ελληνικών φάρων στο Γαϊδουρονήσι της Ερμούπολης– είναι ακόμη πιο δυσπρόσιτοι. Αύριο Κυριακή 18 Αυγούστου, έχουν την τιμητική τους καθώς γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Φάρων και πολλοί από τους φάρους στην Ελλάδα θα είναι επισκέψιμοι.

Ο Λυκούδης, επιστρατεύοντας τεχνολογία οπτικών από την πρωτοπόρα στον χώρο Γαλλία, καθώς και κορυφαίους τεχνίτες, άπλωσε τους πέτρινους φάρους σε όλη την ακτογραμμή, και όταν ήρθε ο πόλεμος, ο Γερμανοί βομβάρδισαν αρκετούς εξ αυτών. Κάποιοι από αυτούς ανακαινίστηκαν, άλλοι όμως, κορυφαία δείγματα μαστοριάς, όπως αυτός στη νησίδα Πλανήτης του Πανόρμου Τήνου, έμειναν για πάντα μισογκρεμισμένοι.

Οταν τη δεκαετία του ’80 ήρθε η αυτοματοποίηση, πολλά από τα φωτιστικά μηχανήματα, αληθινά αριστουργήματα οπτικής, έγιναν πια περιττά. Οι φαροφύλακες, οι άνθρωποι που, πολύ συχνά με αυταπάρνηση, τα πρόσεχαν, έφυγαν και αυτοί. Ενας αυτόματος μηχανισμός συνδεδεμένος με φωτοβολταϊκά και ένας άχαρος μεταλλικός πυργίσκος ήταν αρκετά. Οι φάροι μας, απλωμένοι παντού σε μια ακτογραμμή που είναι 5,5 φορές μεγαλύτερη από της Γαλλίας, είχαν απαξιωθεί, και μαζί τους ένα πολύτιμο κομμάτι πολιτιστικής και ναυτικής κληρονομιάς

Μισόν αιώνα μετά τον Λυκούδη, ήρθε ένας άλλος αξιωματικός του Ναυτικού στο τιμόνι της Φαρικής Βάσης στον Πειραιά, που ήταν και αυτός φαρολάτρης. Ηταν ο σπουδαίος εικονογράφος Γήσης Παπαγεωργίου, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο καλλιτεχνικό έργο με πολύτιμη πολιτιστική σημασία. Την περίοδο 1980-81, όταν υπηρέτησε ως διοικητής στη Φαρική Βάση, ανακάλυψε και άρχισε να εξερευνά τα αρχεία της, όπου θαύμασε το έργο του Λυκούδη και τη γοητεία των παλιών πέτρινων φάρων μέσα σε παλιές φωτογραφίες. Δεινός σκιτσογράφος ων, και βλέποντας πως μεγάλο τμήμα αυτού του εντυπωσιακού δικτύου παρέμενε γκρεμισμένο, αποφάσισε να «αναστηλώσει» τους ερειπωμένους φάρους εικονογραφώντας τους, συχνά αντλώντας αρχιτεκτονικά στοιχεία από άλλους παρόμοιους που ήταν σε καλύτερη κατάσταση. Το ερείπιο του Πανόρμου της Τήνου αναστηλώθηκε με στοιχεία που εντοπίστηκαν στους γειτονικούς φάρους.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε την  Επίσημη Ιστοσελίδα Υπηρεσίας Φάρων.